در این رشته یادداشت‌ها به توضیح این امر خواهیم پرداخت که چرا به وجود آمدن رفتارهایی از جنس نوع دوستی، در طی فرایند تکامل، پدیده‌ای عجیب و خارق‌العاده محسوب می‌شود؛ سپس چگونگی این پدیده را به اختصار از نظر خواهیم گذراند و در انتها مرزهای دانش کنونی نظریات تکاملی درباره این رفتارها را بررسی خواهیم کرد. اما نوشته‌ی اول به صورت اختصاصی‌تر به موضوع رقابتی بودن فرایند تکامل می‌پردازد و سعی دارد نگاهی داشته باشد به «تقلا برای وجود» در موجودات که داروین در توضیح این فرایند رقابتی بیان می‌کرد.
تکامل فرایندی رقابتی است:
تکامل فرایندی رقابتی است، اما چرا؟ چرا همه‌ی موجودات در کنار هم به خوبی و خوشی و در کمال یک‌دستی زندگی نمی‌کنند؟ چرا حتی به هنگام بررسی اعضای یک جمعیت از واژه‌های “حذف” و “غلبه”، استفاده می‌کنیم؟ داروین رقابت در بین موجودات را بخش بزرگی از “تقلا برای وجود”[۱] می‌داند. براساس قانون انتخاب طبیعی داروین، موجودات دارای تفاوت‌های ظاهری و رفتاری هستند، این تفاوت‌ها موجب سطوح انطباق متفاوت آنها با محیط می‌شود و نهایتاً افراد دارای انطباق بیشتر شانس بقا و تولیدمثل بهتری خواهند داشت. این قانون دارای پیش فرض‌های متعددی است. یکی از مهم‌ترین این پیش‌فرض‌ها را داروین از نظریات فیلسوف و اقتصاددان انگلیسی توماس مالتوس[۲] برگرفته است. مالتوس بر این عقیده بود که سرعت رشد جمعیت انسانی از یک رشد هندسی تبعیت میکند در حالی که رشد منابع مصرفی مورد نیاز انسان‌ها (مانند منابع غذایی) در بهترین شکل خود، یک رشد خطی خواهد داشت. او معتقد بود که هرگاه جمعیت از این نقطه‌ی بحرانی (حداکثر جمعیتی که منابع موجود توان تحمل آن را دارد) بگذرد عوامل طبیعی و انسانی مانند قحطی، بیماری و جنگ، این جمعیت اضافه را کاهش داده و به حالت طبیعی برخواهد گرداند.
شکل ۱) مقایسه رشد جمعیت و منابع از دیدگاه مالتوس.
داروین، متأثر از نظرات مالتوس، فرض را بر محدودیت منابع مطلوب و مورد نیاز موجودات در طبیعت قرار می‌دهد؛ بدین شکل، محیط‌های طبیعی، توان فراهم کردن منابع مورد نیاز برای تنها تعداد محدودی از افراد را خواهند داشت. در نتیجه، هرچه تعداد موجودات موجود در این محیط به این تعداد حداکثری نزدیک‌تر شود؛ رقابت آنها برای کسب دسترسی به منابع موجود بیشتر خواهد شد.
در مثالی ساده، یک اکوسیستم را تصور کنید که در آن میوه‌های درختان جنگل غذای مطلوب گونه‌های مختلفی از پرندگان باشد؛ محدود بودن میوه‌های رسیده، که خود به وسیله ی عواملی مثل مواد مغذی، خاک، نور خورشید، فصل و ظرفیت درختان محدود می‌شود، باعث ایجاد رقابت در میان این پرندگان برای بهره بردن حداکثری از این منابع غذایی خواهد شد.
از طرفی دیگر، هرچه مشابهت بین افراد افزایش یابد، مشابهت نیازها و ترجیحات آنها نیز بیشتر خواهد شد و متعاقباً رقابت برای منابع مطلوب مشترک در بین آنها نیز افزایش می‌یابد. در همان اکوسیستم فرضی، پرندگان به دلیل شباهت‌های فیزیولوژیک خود نیازهای غذایی مشابهی داشته و همچنین توان مشابهی نیز برای کسب منابع غذایی دارند (همگی توان پرواز و رسیدن به شاخه‌های بلند درختان میوه را دارند)، در حالی که گونه‌های دیگری که در همان اکوسیستم زندگی می‌کنند ممکن است هیچ یک را نداشته باشند؛ گوزنی که در همان جنگل زندگی میکند نیازهای غذایی خود را با تغذیه از گیاهان علفی و برگ‌های نزدیک به زمین تامین خواهد کرد و به منابع غذایی این پرندگان دسترسی نداشته و با پرندگان رقابت غذایی نخواهد داشت.
شکل ۲) سهره های داروین – نمونه‌ای مشهور از ایجاد تخصص‌های انطباقی به دلیل رقابت بر سر منابع. همگی این گونه‌های کنونی سهره از یک گونه‌ی اجدادی مشترک منشعب شده و در هریک منقاری خاص برای بهره‌برداری از یک نوع منبع غذلیی خاص تکامل یافته است.
داروین بیان میکند که بالاترین شانس بقا، متعلق به افرادی‌ست که بیشترین انطباق با محیط را داشته باشند، انطباقی که به معنای توان دستیابی و استفاده‌ی بهینه‌تر از این منابع محدود است. این انطباق‌ها موجب می‌شوند تا در هر اکوسیستم با گونه‌های مختلفی مواجه شویم که هر یک برای دستیابی به برخی منابع به شکل‌های مختلفی تخصص یافته‌اند؛ پرنده‌هایی که با شکل‌های خاصی از منقار، هر یک تخصصی در خوردن نوع خاصی از میوه‌ها دارند و شکارچیانی که با قدرت بدنی، سرعت و رفتارهای شکار خود، هریک تخصصی در به دام‌انداختن نوعی شکار دارند و حتی درون هر یک از این جمعیت‌ها، سریع ترین، قوی‌ترین و منطبق‌ترین این موجودات همگی با یکدیگر در حال رقابت برای کسب منابع مورد نیاز خود در “تقلا برای وجود” هستند.
منابع:
Reece, J. B., Urry, L. A., Cain, M. L., Wasserman, S. A., Minorsky, P. V, & Jackson, R. B. (2014). Campbell biology. Pearson Boston.
Ridley, M. (1987). The problems of evolution. British Journal for the Philosophy of Science, 3(38), 412–۴۱۴٫
Swirski, P. (2007). Of literature and knowledge: Explorations in narrative thought experiments, evolution and game theory. Routledge.
